День: 20 октября 2021

582․ Ավազանը, որի տարողությունը 1000 լ է , սկսեցին ջուր լցնել։ Սկզբում 1 ժամում լցվում էր 110լ։ 5 ժ հետո ջրի հոսքը թուլացա, և ացազանի մեջ 1 ժամում սկսեց լցվել 90լ ջուր։ Քանի ժամում լցվեց ավազանը։

Լուծում

5×110=550

1000-550=450

450:90=5

5+5=10

Պատ․՝ 10

583․Խանութ բերել են1000 կգձավարը պարկերում է,իսկ մնացած արկղերի մեջ յուրաքանչյուրում 10կգ։Ձավարով լի քանի արկղ են բերել խանութ։

Լուծում

1200-100=200

200:10=20

Պատ․՝ 20

584․ Սկահակում կար 8 տանձ և 11 խնձոր:Այնտեղից վերցրին 10 պտուղ :Սահակում մնաց գոնե 1 խնձոր:

Լուծում

11-10=1 կմնա

Պատ․՝ 1

574. Հաշվեք թվային արտահայտությունների արժեքները և մամեմատեք դրանք․

ա) 731952:(1773-447) և 12892:(577+9)

1․ 1773-447=1326

2. 577+9=586

3.12892։586=22

4. 73195:1326=552

բ)

գ)

Երկրի Հեր Երկիր մոլորակի ձևի և չափերի մասին պատկերացումները հնագույն ժամանակներում եղել են շատ պարզունակ:

Երկրի գնդաձևության գաղափարը տրվել է դեռես մ.թ.ա. 6-5-րդ դարե­րում հայտնի փիլիսոփա Պյութագորասի կողմից, իսկ հետագայում (մ.թ.ա. 3-2-րդ դար) Արիստոտելը տվեց գնդաձևության ամենապարզ ապացույցը: Նա ուշադրություն դարձրեց այն հանգամանքին, որ Լուսնի վրա ընկնող Երկրի ստվերն ունի շրջանագծի ձև:

Միջին դարերում Երկրի գնդաձևության գաղափարը մոռացության մատնվեց: Այնինչ Հայաստանում դեռևս 7-րդ դարում Անանիա Շիրակացու հայտնի «Աշխարհացույցի» հիմքում դրված էր Երկրի գնդաձևության գաղափարը:

1522 թ. Ֆերնան Մագելանի շուրջերկրյա ճանապարհորդությունը դար­ձավ Երկրի գնդաձևության առաջին իրական ապացույցը:

Երկրի գնդաձևության վերջնական և տեսանելի ապացույցը տիեզերանավերից կատարված լուսանկարներն են:

Երկրի չափերը: Մինչև երկրի չափերին անցնելր՝ ծանոթանանք Երկ­րի առանցք և բևեռներ տերմիններին: Երկրի առանցքն այն երևակայական գիծն է, որն անցնում է նրա կենտրոնով, և որի շուրջը պտտվում է Եր­կիրը: Երկրի առանցքի երկու հակադիր կետերը, որոնք հատվում են նրա մակերևույթի հետ, կոչվում են բևեռներ:

Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ Երկիրն իրական գունդ չէ, այլ՝ բևեռներից սեղմված է:

Երկրի ամենամեծ շրջագիծը, որը երկիրը բաժանում է երկու հավա­սար մասերի, կոչվում է հասարակած, որի երկարությունը մոտ 40000 կմ է: Հասարակածին զուգահեռ տարված երևակայական շրջագծերը կոչ­վում ես զուգահեռականներ, իսկ Երկրի բևեռներով անցնող ե- րեակայականկիսաշրջագծերը միջօրեականներ:

Ինչպես միջօրեականները, այնպես էլ զուգահեռականները գլոբուսի և քարտեզի վրա նշվում են աստիճաններով: Բնականաբար, 0⁰-ի զուգահեռականը հասարակածն է, իսկ հետաքրքիր է, թե ո՞րն է 0⁰-ի միջօրեականը:

Միջազգային համաձայնությամբ՝ Լոնդոնի մոտ գտնվող Գրինվիչի աստղադիտարանի վրայով անցնող միջօրեականն ընդունվել է որպես զրո­յական կամ գլխավոր միջօրեական: Ընդունված է գլխավոր մի­ջօրեականով և դրա հակառակ կողմով անցնող 180⁰-ի միջօրեականով երկրագունդը բաժանել արևելյան և արևմտյան կիսագնդերի:

Միջօրեականների ու զուգահեռականների միմյանց հետ հատումից առաջացած ցանցը կոչվում է աստիճանացանց:

Աստիճանացանցի օգնությամբ որոշում են որևէ օբյեկտի՝ քաղաքի, գյուղի, տվյալ վայրի կամ օվկիանոսում լողացող նավի «հասցեն»՝ աշ­խարհագրական կոորդինատները գլոբուսի կամ քարտեզի վրա: Աշխարհագրական կոորդինատներն են աշխարհագրական լայնությու­նը և երկայնությունը:

Աշխարհագրական լայնությունր ցույց է տալիս Երկրի մակերևույթի որևէ կետի հեռավորությունը հասարակածից դեպի բեեռներ՝ աստիճան­ներով արտահայտված:

Աշխարհագրական լայնությունր լինում է հյուսիսային (հս. լ.), և հա­րավային (հվ. լ.):

Օրինակ՝ Երևանը գտնվում է հս. լ. մոտ 40⁰ զուգահեռականի վրա: Սա­կայն այդ լայնության վրա կան բազմաթիվ այլ քաղաքներ: Հետեաբար՝ անհրաժեշտ է իմանալ նաև մյուս կոորդինատը՝ աշխարհագրական եր­կայնությունը:

Աշխարհագրական երկայնությունը ցույց է տալիս Երկրի մակերևույթի որևէ կետի հեռավորությունը սկզբնական մի­ջօրեականից դեպի արևելք կամ արևմուտք՝ աստիճաններով արտահայտ­ված:

Աշխարհագրական երկայնությունր լինում է արևելյան (արլ. ե.) ե արևմտյան (արմ. ե.): Օրինակ՝ Երեանը գտնվում է արլ. ե. 44,5⁰ միջօրեականի վրա:

Այսպիսով՝ Երևանի աշխարհագրական կոորդինատներն են հս. լ. 40⁰ ե արլ. ե. 44,5⁰, այսինքն՝ Երևանը գտնվում է դրանց հատման կետում: Քարտեզ: Ունենալով պատկերացում Երկրի ձևի ու չափերի, դրա վրա գտնվող օբյեկտների մասին, ինչպես նաև՝ դրանք ավելի կիրառական դարձնելու համար, անհրաժեշտություն է առաջացել երկրագունդը կամ նրա առանձին մասերը պատկերել թղթի կամ որևէ հարթության վրա, ինչն անվանել են աշխարհագրական քարտեզ:

Տարբեր քարտեզներից կազմված գիրքը կոչվում է ատլաս:

Գլոբուս: Երկրագնդի մանրակերտը կոչ­վում է գլոբուս, որր լատիներեն նշանակում է գունդ: Գլոբուսը հնարավորու­թյուն է տալիս երկրագունդը տեսնելու ամ­բողջությամբ :

Առաջին հաջողված գլոբուսը պատրաս­տել է գերմանացի աշխարհագետ Մարտին Բեհայմը 15-րդ դարում:

Առաջին հայատառ գլոբուսը պատրաստվել է Վիեննայի Մխիթարյան Միաբանությու­նում 1850 թ. և գտնվում է Միաբանության թանգարանում:

Տրված բառերից նորերը կազմիր ակ, իկ, ուկ մասնիկներով (ածանցներով):
Այդ ածանցներն ի՞նչ իմաստ են տալիս բառին:

Ա. Աստղ-աստղիկ, արկղ-արկղիկ, թիթեռ-թիթեռնակ, թերթ-թեթրիկ, գետ-գետակ, նավ-նավակ, դուռ(ն)-դռնակ, թռչուն-թռչնակ, խոզ-խոզուկ, գառ(ն)-գառնուկ:
Բ. Հայր-հայրիկ, մայր-մայրիկ, տատ-տատիկ, պապ-պապիկ, քաղցր-քաղցրիկ, անուշ-անուշիկ, որդի-որդիակ, տաք-տաքուկ, հարս(ն)-հարսնակ:

Տրված բառերից տեղ ցույց տվող ածանցավոր բառեր կազմի՛ր:
Գրի՛ր գործածված մասնիկները (ածանցները): Կազմածդ ո՞ր բառերն են մեծատառով սկսվում:

Օրինակ՝
հույն-Հունաստան:

Հիվանդ-հհիվանդանոց,ծաղիկ-ծաղկաման, մուկ-մկանոց, հայ-Հայաստան, նիստ-նստարան, այբուբեն-ահբբենարան, դաս-դասասենյակ, դպիր-տպարան, դարբին-դարբնոց, հյուր-հյուրանոց, զոր(ք)-զորանոց, ռուս-Ռուսաստան, գործ-գործարան, բրուտ-բրուտարան, կույս-կուսանոց, ուզբեկ-Ուզբեկիստան, հնդիկ-Հնդկաստան, թուփ-թփանոց, ծիրանի-ծիրաննոց:

Բնակավայր կամ տեղանք ցույց տվող բառերին այնպիսի ածանցներ ավելացրու, որ նոր բառերը տվյալ տեղի բնակչի իմաստն արտահայտի:

Օրինակ՝
լեռն-լեռնցի:

Երևան-երևանցի, քաղաք-քաղաքացի, Վան-վանացի, Մուշ-մշեցի, Աշտարակ-աշտարակցի, Արտաշատ-արտաշատցի, Դվին-դվինցի, Կարս-կարսեցի, Գյումրի-գյումերցի, Լոռի-լոռեցի, Ամերիկա-ամերիկացի, Նյու-Յորք-նյու յորքցի, Լոնդոն-լոնդոնցի, սար-սարեցի, գյուղ-գյուղացի:

Տվյալ բառազույգերի արմատները տեղափոխելով՝ բաղադրյալ նոր բառեր ստացի՛ր:

Օրինակ՝
բարեժպիտ, մանկամիտ-բարեմիտ, մանկաժպիտ:

ա) Ջրհարս-ծովահարս , ծովանկար-ջրանկար,
բ) ժանգապատ-ժանգագույն, արծաթագույն-արծաթապատ,
գ) հողածին-հողաղաց, ջրաղաց-ջրածին,
դ) զորամաս-երկրաման, երկրամաս-զորամաս:

Տրված բառերը բաղադրիչների բաժանի՛ր: Արմատներն ի՞նչ մասնիկով են կապվում:
Օրինակ՝
Գրատախտակ- գր(գիր)+ա+տախտակ:
Ձեռ+ա+գիր, գեղ+ա+նկար, շրջ+ա+զգեստ, սիր+ա+հոժար, դեղ+նա+կտուց, հոդ+ա+կապ:

Տրված արմատների կրկնությամբ բառեր կազմի՛ր (արմատների մեջ ի՞նչ փոփոխություն է կատարվում):
Օրինակ՝
Փալաս-փուլուս:
Աման-ծաղկաման, մարդ-պար, պարապ-սարապ, պակաս-փուլուս, մանր-փոքր, փոքր-պուճուր, ոլոր-մոլոր, սուս-փուս: 108